Οι ψυχολόγοι έχουν συχνά μελετήσει τη «φωτεινή πλευρά» της ηθικής . Για παράδειγμα τον ρόλο της στην προώθηση της συνεργασίας. Αλλά νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο υποδηλώνει ότι η ηθική έχει επίσης μια «σκοτεινή πλευρά»: Μερικές φορές, οι κοινωνικές αξίες που διατηρούνται με ηθική πεποίθηση μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δικαιολογήσουν τη βία.
Η μελέτη, χρησιμοποίησε fMRi για να χαρτογραφήσει τις αξιολογήσεις των συμμετεχόντων σχετικά με φωτογραφίες πολιτικής βίας ( που ορίζονται ως φυσικές επιθέσεις άλλων ανθρώπων), όχι ζημιά περιουσίας ( που ήταν ευθυγραμμισμένες ή αντίθετες με τις απόψεις που είχαν).
Όταν οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν ισχυρές ηθικές πεποιθήσεις και είδαν φωτογραφίες βίαιων διαμαρτυριών που ήταν σύμφωνες με τις δικές τους απόψεις, εντοπίσαμε την ενεργοποίηση στο σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο .
Το εύρημα της μελέτης μπορεί να φαίνεται εκπληκτικό επειδή υποδηλώνει ότι η βία μπορεί να προκύψει από την επιθυμία να ενεργήσει ηθικά, παρά λόγω κακών προθέσεων ή από έλλειψη ελέγχου της ώθησης. Όμως, εξετάζοντας το πως οι εγκέφαλός αντιδρά όταν παρατήρησαν εικόνες ιδεολογικής βίας, οι νευροεπιστήμονες έριξαν φως στο πώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται αυτά που φαίνονται να είναι συγκρουόμενα κίνητρα: Μια απαγόρευση κατά της βίας και η επιθυμία να ενεργήσει ειρηνικά.
Καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η βία οφείλεται συχνά σε ανθρώπους που προσπαθούν να επιβάλουν τις κοινωνικές τους αξίες και κανόνες τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι ηθικές αξίες ασκούν μια ισχυρή κινητήρια δύναμη στην καθοδήγηση των ανθρώπων να επιδιώκουν συγκεκριμένους στόχους και επιθυμητά αποτελέσματα.
Η πολιτική βία δεν προκαλείται απαραιτήτως από ανθρώπους που έχουν λάθος στις απόψεις τους. Είναι ότι οι άνθρωποι θέλουν πραγματικά να είναι ενάρετοι και θέλουν να πείσουν τους άλλους να ακολουθήσουν τους κοινωνικούς κανόνες τους και αυτό σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνει βίαια μέσα .
Εν μέσω της αυξανόμενης πόλωσης και της πολιτικής βίας στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο, σαφώς υπάρχει ο προβληματισμός τι περνούσε από το μυαλό των ανθρώπων που χρησιμοποίησαν φυσική δύναμη για να διαμαρτυρηθούν ή να σιγήσουν τους αντιπάλους τους. Έτσι, ως ένα πρώτο βήμα για την κατανόηση της σχέσης μεταξύ ηθικής πεποίθησης και βίας με ιδεολογικά κίνητρα, η έρευνα αυτή προσπάθησε να εξηγήσει μερικούς από τους νευρικούς μηχανισμούς που υποστηρίζουν την πολιτική βία.
Η έρευνα
Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ένα λεπτομερές ερωτηματολόγιο για τις δικές τους πολιτικές απόψεις, τόσο γενικά όσο και σχετικά με συγκεκριμένα ζητήματα που παραδοσιακά συνδέονται είτε με φιλελεύθερη είτε με συντηρητική πολιτική (π.χ. δικαιώματα άμβλωσης, περικοπές φόρων). Στη συνέχεια, στους συμμετέχοντες εμφανίστηκαν φωτογραφίες πραγματικών βίαιων διαδηλώσεων που φαινομενικά ευθυγραμμίστηκαν με τις απόψεις τους ή αντιτάχθηκαν με αυτές και τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν τα περιστατικά.
Ενώ οι συμμετέχοντες ολοκλήρωναν τα ερωτήματα, οι εγκέφαλοί τους σαρώθηκαν με τεχνολογία μαγνητικής τομογραφίας που επέτρεψε στους νευροεπιστήμονες να προσδιορίσουν ποιες νευρικές οδούς εμπλέκονταν στην σκέψη τους. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι οι ηθικές πεποιθήσεις θα τροποποιούσαν τις πεποιθήσεις σχετικά με την καταλληλότητα της βίας με έναν από τους δύο τρόπους: μειώνοντας τον ανασταλτικό έλεγχο ή αυξάνοντας την υποκειμενική αξία της βίας. Τα αποτελέσματα της μελέτης υποστηρίζουν τη δεύτερη υπόθεση, σύμφωνα με τους συγγραφείς. «Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι οι ηθικές πεποιθήσεις των ανθρώπων ήταν αρκετά σημαντικές ώστε δεν χρειάστηκε να σκεφτούν για την αναστολή της ώθησης προς τη βία» «Δηλαδή, νόμιζαν ότι βλέπουν τους ανθρώπους να κάνουν αυτό που ήταν κοινωνικά πολύτιμο».
Συνοψίζοντας
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι όταν οι άνθρωποι έχουν κοινωνικές απόψεις με ηθική πεποίθηση, αυτές οι απόψεις διευκολύνουν ενδεχομένως την υποστήριξη ή την αποδοχή της ιδεολογικής βίας. Οι συγγραφείς της έρευνας ελπίζουν ότι τα αποτελέσματα της μελέτης και η σχετική μελλοντική εργασία μπορούν να βοηθήσουν στην ενημέρωση πιθανών παρεμβάσεων.
Σημειώνεται επίσης ότι η μελέτη δεν εξετάζει την πιθανότητα κάποιου να διαιωνίσει πραγματικά τη βία.
Η τρέχουσα εργασία επικεντρώνεται στη διαπίστωση εάν αυτά τα ευρήματα ισχύουν ευρύτερα σε κοινωνικοπολιτικές ομάδες και χρησιμοποιεί άλλα προηγμένα εργαλεία νευρικής απεικόνισης για να εξετάσει την ταχύτητα με την οποία τέτοιες ηθικές αποφάσεις για την υποστήριξη της βίας συμβαίνουν στον εγκέφαλο και πώς επηρεάζονται από την κοινωνική επιρροή των άλλων.
Η μελέτη είναι μέρος μιας σειράς που διερευνά τους νευρολογικούς και υπολογιστικούς μηχανισμούς που διέπουν μια ποικιλία κοινωνικοπολιτικών ζητημάτων σε νευροεπιστημοικό επίπεδο τα επόμενα χρόνια.
Αν και το δείγμα της έρευνας βασίζεται στις ΗΠΑ, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε όλο τον κόσμο. Στην πατρίδα μας, σε μια απαιτητική και δύσκολη ελληνική πραγματικότητα οφείλουμε να ψάχνουμε για αφορμές και λόγους ώστε να βελτιώσουμε την ποιότητα στην καθημερινότητά μας. Σαφώς και είναι θετικό να έχουμε διαφορετικές πεποιθήσεις, όμως οι διαφορές μας πρέπει να ωθούν τον διάλογο και όχι την βία, ασχέτως αν θεωρούμε ότι αδικούμαστε.
Μην ξεχνάμε πως… η βία γεννά βία! Και αφού μιλήσαμε για ηθική, η μόνη ηθική υποχρέωση που έχουμε είναι προς τις επόμενες γενιές ,να βάλουμε το λιθαράκι μας ώστε να παραδώσουμε έναν καλύτερο κόσμο από αυτόν που παραλάβαμε.
Αντώνιος Καλέντζης
Πηγή έρευνας : (2020) The Dark Side of Morality – Neural Mechanisms Underpinning Moral Convictions and Support for Violence, AJOB Neuroscience, 11:4, 269-284, DOI: 10.1080/21507740.2020.1811798
