Όλοι μας έχουμε διαβάσει τα τελευταία χρόνια αρκετά άρθρα που σχετίζονται με την αυτοβελτίωση βασισμένα σε έρευνες στο επιστημονικό πεδίο της θετικής ψυχολογίας . Ταυτόχρονα, τα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και αυτοτραυματισμού συνεχίζουν να αυξάνονται παγκοσμίως. Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι να είμαστε δυστυχισμένοι, παρά αυτές τις προόδους στην ψυχολογία;
Σύμφωνα με ένα σημαντικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Review of General Psychology το 2005, το 50% της ευτυχίας των ανθρώπων καθορίζεται από τα γονίδιά τους, το 10% εξαρτάται από τις περιστάσεις τους και το 40% από την «σκόπιμη δραστηριότητα» (κυρίως, είτε είστε θετικοί είτε όχι) .
Τα ποσοστά αυτά επικρίθηκαν ευρέως επειδή βασίστηκε σε υποθέσεις σχετικά με τη γενετική . Για δεκαετίες, ερευνητές συμπεριφορικής γενετικής πραγματοποίησαν μελέτες με δίδυμα και διαπίστωσαν ότι μεταξύ 40% και 50% της διακύμανσης στην ευτυχία τους υπήρχε γενετική εξήγηση.
Οι γενετιστές της συμπεριφοράς χρησιμοποιούν μια στατιστική τεχνική για να εκτιμήσουν τα γενετικά και περιβαλλοντικά στοιχεία με βάση την οικογενειακή συγγένεια των ανθρώπων, εξ ου και τη χρήση των διδύμων στις μελέτες τους.
Ως απάντηση στην κριτική για την εργασία του 2005, οι ίδιοι συγγραφείς έγραψαν μια εργασία το 2019 που εισήγαγε μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση για την επίδραση των γονιδίων στην ευτυχία, η οποία αναγνώριζε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της γενετικής μας και του περιβάλλοντός μας.
Φύση και ανατροφή (Nature VS Nurture)
Η φύση και η ανατροφή δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Αντίθετα, η μοριακή γενετική, η μελέτη της δομής και της λειτουργίας των γονιδίων σε μοριακό επίπεδο, δείχνει ότι επηρεάζουν συνεχώς το ένα το άλλο. Τα γονίδια επηρεάζουν τη συμπεριφορά που βοηθά τους ανθρώπους να επιλέξουν το περιβάλλον τους. Για παράδειγμα, η εξωστρέφεια που περνάει από τους γονείς στα παιδιά βοηθά τα παιδιά να δημιουργήσουν τις ομάδες φιλίας τους.
Ομοίως, το περιβάλλον αλλάζει την έκφραση των γονιδίων. Για παράδειγμα, όταν οι μέλλουσες μητέρες εκτέθηκαν σε κάποια ίωση, τα γονίδια των μωρών τους άλλαξαν ανάλογα, με αποτέλεσμα χημικές αλλαγές που καταστέλλουν την παραγωγή ενός αυξητικού παράγοντα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα μωρά να γεννιούνται μικρότερα από το συνηθισμένο και με παθήσεις όπως καρδιαγγειακές παθήσεις.
Η φύση και η ανατροφή είναι αλληλεξαρτώμενες και αλληλοεπηρεάζονται συνεχώς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δύο άτομα που έχουν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον μπορεί να ανταποκρίνονται διαφορετικά, πράγμα που σημαίνει ότι η υπόθεση της συμπεριφορικής γενετικής για ένα ίσο περιβάλλον δεν ισχύει πλέον.
Αν οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν πιο ευτυχισμένοι ή όχι εξαρτάται από την «περιβαλλοντική ευαισθησία» τους – την ικανότητά τους να αλλάζουν.
Οι άνθρωποι που είναι υπερευαίσθητοι μπορούν να αλλάξουν σημαντικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους ως απάντηση τόσο σε αρνητικά όσο και σε θετικά γεγονότα. Έτσι, όταν παρακολουθούν ένα σεμινάριο αυτοβελτίωσης ή διαβάζουν ένα βιβλίο θετικής ψυχολογίας, μπορεί να επηρεαστούν από αυτό και να βιώσουν σημαντικά περισσότερες αλλαγές σε σύγκριση με άλλους. Σημαντικό να αναφέρουμε ότι η αλλαγή αυτή μπορεί επίσης να διαρκέσει περισσότερο .
Αλλά δεν υπάρχει καμία θετική ψυχολογική παρέμβαση που θα λειτουργήσει για όλους τους ανθρώπους, επειδή είμαστε τόσο μοναδικοί όσο το DNA μας και, ως εκ τούτου, έχουμε διαφορετική ικανότητα για ευεξία και τις διακυμάνσεις της σε όλη τη ζωή.
Είμαστε προορισμένοι να είμαστε δυστυχισμένοι; Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αγωνίζονται λίγο πιο σκληρά για να βελτιώσουν την ευημερία τους από άλλους και αυτός ο αγώνας μπορεί να σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να είναι δυστυχισμένοι για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να μην βιώσουν ποτέ υψηλά επίπεδα ευτυχίας.
Άλλοι, ωστόσο, που έχουν περισσότερη γενετική πλαστικότητα, που σημαίνει ότι είναι πιο ευαίσθητοι στο περιβάλλον και επομένως έχουν αυξημένη ικανότητα αλλαγής, μπορεί να είναι σε θέση να βελτιώσουν την ευημερία τους και ίσως ακόμη και να ευδοκιμήσουν εάν υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και επιλέξουν να ζήσουν και να εργαστούν σε ένα περιβάλλον που ενισχύει την ευτυχία και την ικανότητά .
Αλλά η γενετική δεν καθορίζει ποιοι είμαστε, ακόμα κι αν παίζει σημαντικό ρόλο στην ευημερία μας. Αυτό που έχει επίσης σημασία είναι οι επιλογές που κάνουμε για το πού ζούμε, με ποιον ζούμε και πώς ζούμε τη ζωή μας, οι οποίες επηρεάζουν τόσο την ευτυχία μας όσο και την ευτυχία των επόμενων γενεών.
Πηγές :
Belsky et al.; Vulnerability genes or plasticity genes? Mol Psychiatry. 2009 Aug; 14(8): 746–754. Published online 2009 May 19. doi: 10.1038/mp.2009.44
Brown et al; Easy as (Happiness) Pie? A Critical Evaluation of a Popular Model of the Determinants of Well‑Being ; Journal of Happiness Studies (2020) 21:1285–1301
Michael Pluess et al. ; Environmental sensitivity in children: Development of the Highly Sensitive Child Scale and identification of sensitivity groups ; Dev Psychol . 2018 Jan;54(1):51-70. doi: 10.1037/dev0000406. Epub 2017 Sep 21.
Michael Pluess et al. ; Sensory-Processing Sensitivity predicts treatment response to a school-based depression prevention program: Evidence of Vantage Sensitivity ; Personality and Individual Differences Volume 82, August 2015, Pages 40-45
